هادی علی زاده، دکترای تخصصی سنجش از دور و سیستم های اطلاعات مکانی (GIS)- مدیر عامل شرکت دانش بنیان نوآوران علوم مکانی در یادداشت ماه شماره 121 ماهنامه نسل چهارم آورده است:
هفته جهانی فضا که هر سال از ۴ تا ۱۰ اکتبر برگزار می‌شود، فرصتی است تا کشورها ضمن مرور دستاوردهای خود، به ترسیم آینده‌ای روشن‌تر در حوزه فضایی بیاندیشند. برای ایران که در دو دهه گذشته توانسته است گام‌های مهمی در زمینه طراحی و پرتاب ماهواره، توسعه پرتابگرها و نیروی انسانی متخصص بردارد، این هفته می‌تواند نقطه‌ای برای بازتعریف اولویت‌ها و تمرکز بر حوزه‌هایی باشد که آینده فضایی کشور را تضمین می‌کند. یکی از دستاورد های اصلی فناوری فضایی کسب داده‌های حاصل از سنجش از دور می باشد. سنجش از دور به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین حوزه‌های فضایی، می‌تواند به‌طور مستقیم بر امنیت غذایی، مدیریت منابع آب، پایش محیط‌زیست، برنامه‌ریزی شهری و حتی سیاست‌گذاری کلان کشور اثر بگذارد. آینده توسعه فضایی کشور زمانی تضمین خواهد شد که سیاست‌گذاری‌ها بر کاربردپذیری این داده‌ها و تقویت بخش خصوصی متمرکز شود.
گذار از فناوری‌محوری به کاربرمحوری
تجربه جهانی نشان می‌دهد که ارزش اصلی صنعت فضا نه صرفاً در پرتاب ماهواره، بلکه در کاربردهای آن در زندگی روزمره است. از پایش منابع آب و کشاورزی هوشمند گرفته تا مدیریت بلایای طبیعی و شهرسازی هوشمند، ایران نیازمند راهبردی است که کاربردهای موضوعی و فناورانه فضایی را در اولویت قرار دهد. این گذار مستلزم تقویت ارتباط میان دانشگاه‌ها، صنعت و نهادهای بهره‌بردار است. ایران با چالش‌های جدی در حوزه کشاورزی و بحران آب روبه‌رو است. تصاویر ماهواره‌ای سنجش از دور می‌توانند ابزار دقیقی برای مدیریت منابع آبی، پایش سطح زیر کشت، برآورد عملکرد محصولات، تشخیص تغییرات کاربری زمین و ... باشند. از زلزله و سیل گرفته تا خشکسالی و گردوغبار، ایران در معرض مخاطرات طبیعی متعددی است. استفاده از داده‌های سنجش از دور می‌تواند سرعت واکنش در شرایط اضطراری را افزایش دهد، مسیر امداد را بهینه کند و در کاهش خسارات نقش حیاتی داشته باشد. ایجاد سامانه ملی هشدار سریع مبتنی بر داده‌های ماهواره‌ای یکی از اولویت‌های فوری است. پدیده‌هایی مانند نابودی تالاب‌ها، فرسایش خاک و آلودگی هوا در ایران ابعاد نگران‌کننده‌ای یافته است. سنجش از دور می‌تواند به‌طور دقیق روند این تغییرات را رصد کند و مبنای علمی برای سیاست‌گذاری زیست‌محیطی فراهم آورد. شرکت‌های دانش بنیان دارای تخصص فضا، ماهواره و سنجش از دور می‌توانند با ارائه خدمات پایش آنلاین و داشبوردهای تصمیم‌یار به سازمان‌های دولتی، به شکل‌گیری بازار خدمات داده‌های فضایی کمک کنند و همچنین با توسعه سامانه‌های هوشمند کشاورزی و اپلیکیشن‌های پایش مزارع، این داده‌ها را به زبان ساده در اختیار کشاورزان و تصمیم‌گیران قرار دهند. این همکاری، هم به ارتقای حفاظت از محیط‌زیست می‌انجامد و هم برای شرکت‌ها درآمد پایدار ایجاد می‌کند. سیاست‌گذاران باید این ظرفیت را به‌صورت نظام‌مند در اختیار وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط قرار دهند.
تکمیل زنجیره بومی فناوری فضایی
ایران تاکنون توانسته است در طراحی و ساخت ماهواره‌های سبک و متوسط و نیز توسعه پرتابگرهای بومی گام‌هایی بردارد، اما زنجیره ارزش فضایی هنوز کامل نیست. ایجاد زیرساخت‌های پایدار در حوزه ایستگاه‌های زمینی، داده‌کاوی ماهواره‌ای، و سامانه‌هـــای پــردازش و ذخیره‌ســازی کلان‌داده بایــد در دستــور کار قرار گیرد. آنچه اهمیت دارد زنجیره کامل داده است: دریافت، پردازش، ذخیره‌سازی و تحلیل. ایران باید در حوزه الگوریتم‌های پردازش تصویر، هوش مصنوعی و کلان‌داده سرمایه‌گذاری کند.
ایجاد مراکز داده فضایی و حمایت از استارتاپ‌های فعال در تحلیل تصاویر ماهواره‌ای، مسیر ورود به اقتصاد داده فضایی را هموار خواهد کرد. بدون این حلقه‌ها، استقلال فناورانه کشور در عرصه فضا تحقق نخواهد یافت. سیاست‌گذاران باید دسترسی بخش خصوصی به داده‌های ملی را تسهیل کنند و بستر حقوقی برای استفاده تجاری از آن‌ها فراهم آورند.
آموزش و نیروی انسانی
هیچ برنامه ملی بدون نیروی انسانی متخصص و خلاق به سرانجام نمی‌رسد. سنجش از دور یک تخصص میان‌رشته‌ای است که نیازمند کارشناس های متخصص در زمینه های متنوعی از علوم مهندسی می باشد. دانشگاه‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند پاسخگوی نیاز کشور به تربیت متخصصین در این حوزه باشند. شرکت های دارای تخصص فضا و ماهواره (سنجش از دور) شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری فضایی می‌توانند بستری برای تربیت نیروی انسانی متخصص ایجاد کنند. بازار جهانی اقتصاد فضایی امروز بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار ارزش دارد و پیش‌بینی می‌شود تا یک دهه آینده به تریلیون‌ها دلار برسد. ایران برای حضور در این عرصه، نیازمند اکوسیستم نوآوری فضایی است؛ جایی که شرکت‌های فضا و ماهواره (سنجش از دور)، دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها با تربیت نیروی انسانی بتوانند خدمات متنوعی همچون تحلیل تصاویر ماهواره‌ای، تولید اپلیکیشن‌های مکان‌محور، و حتی اینترنت ماهواره‌ای بومی ارائه دهند. حمایت حقوقی و مالی از این بخش می‌تواند موتور محرک اقتصاد فضایی ایران باشد.
دیپلماسی و همکاری‌های فضایی
در شرایطی که دسترسی به تصاویر با قدرت تفکیک مکانی بالا از بازارهای بین‌المللی با محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی مواجه است، ایران باید علاوه بر توسعه توان داخلی، به‌دنبال پروژه‌های مشترک منطقه‌ای در حوزه سنجش از دور باشد. اشتراک‌گذاری داده‌ها میان کشورهای همسایه می‌تواند هزینه‌ها را کاهش و سطح همکاری‌های علمی و فناورانه را افزایش دهد. ایران باید علاوه بر توسعه ماهواره‌های بومی، به دنبال کنسرسیوم‌های منطقه‌ای برای اشتراک داده‌های سنجش از دور باشد. در چنین سازوکاری، بخش خصوصی نیز می‌تواند به‌عنوان ارائه‌دهنده خدمات و تحلیل داده نقش‌آفرینی کند و به بازارهای خارجی دست یابد.
جمع‌بندی
ایران در آستانه یک انتخاب راهبردی قرار دارد، یا فضا را صرفاً یک عرصه نمادین و امنیتی بداند، یا آن را به سکوی توسعه ملی و اقتصاد آینده تبدیل کند. سنجش از دور، زیرساختی حیاتی برای توسعه پایدار ایران است. از کشاورزی و مدیریت منابع آب گرفته تا پایش محیط‌زیست و کاهش خسارات بلایای طبیعی، داده‌های فضایی می‌توانند پایه‌گذار تصمیم‌گیری‌های علمی و دقیق باشند. با این حال، تحقق این چشم‌انداز زمانی ممکن است که زنجیره کامل داده‌های فضایی تکمیل شود، نیروی انسانی توانمند پرورش یابد و بخش خصوصی به‌عنوان شریک اصلی دولت وارد میدان گردد.
اگرچه دولت باید زیرساخت‌های پایه را فراهم کند، اما توسعه واقعی این حوزه تنها با میدان دادن به بخش خصوصی و استارتاپ‌های دانش‌بنیان محقق می‌شود. آینده‌ای که در آن کشاورزی هوشمند، مدیریت بلایا، حفاظت منابع طبیعی و سیاست‌گذاری کلان کشور بر پایه داده‌های فضایی شکل گیرد، تنها با ترکیب توان حاکمیت و خلاقیت بخش خصوصی ممکن خواهد شد. هفته جهانی فضا فرصت خوبی است تا این اولویت‌ها با جدیت در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد.
انتهای پیام
این وب سایت در دیتاسنتر آسیاتک میزبانی می شود