دکتر محمد علمیه، کارشناس امنیت سایبری در گام نخست شماره 118 ماهنامه نسل چهارم آورده است:

با رشد روزافزون استفاده از فناوری‌های دیجیتال در زندگی روزمره، از خدمات بانکی و خرید آنلاین گرفته تا آموزش و سلامت الکترونیک، نیاز به محافظت از اطلاعات و دارایی‌های دیجیتال بیش از پیش احساس می‌شود. در چنین شرایطی، «امنیت سایبری» دیگر یک موضوع فنی محدود به کارشناسان فناوری اطلاعات نیست، بلکه به ضرورتی فراگیر برای دولت‌ها، شرکت‌ها و حتی افراد عادی تبدیل شده است.
در خلال این محتوا به تعریف امنیت سایبری، تأثیر آن بر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، بررسی یک نمونه واقعی از حمله سایبری در ایالات متحده، گزارش‌های آماری جهانی و در نهایت پیشنهاداتی کاربردی برای ارتقای وضعیت امنیت سایبری در ایران پرداخته می‌شود.

 تعریف امنیت سایبری

امنیت سایبری یا Cybersecurity به مجموعه‌ای از ابزارها، سیاست‌ها، اقدامات و مفاهیمی گفته می‌شود که برای محافظت از سیستم‌های اطلاعاتی، شبکه‌ها، برنامه‌ها و داده‌ها در برابر دسترسی غیرمجاز، نفوذ، حمله، تخریب، یا سرقت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هدف اصلی امنیت سایبری، حفظ سه اصل بنیادین در فضای دیجیتال است:

1. محرمانگی (Confidentiality): جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به اطلاعات حساس؛
2. یکپارچگی (Integrity): اطمینان از این‌که اطلاعات تغییر نیافته و سالم باقی‌مانده‌اند؛
3. دسترس‌پذیری (Availability): تضمین اینکه کاربران مجاز در زمان مناسب به اطلاعات و خدمات دسترسی داشته باشند.
امنیت سایبری دامنه وسیعی دارد و شامل زیرشاخه‌هایی مانند امنیت شبکه، امنیت نرم‌افزار، امنیت پایگاه داده، امنیت سیستم‌های صنعتی (ICS) و حتی امنیت اینترنت اشیاء (IoT) می‌شود.

 تأثیرات امنیت سایبری بر جامعه و اقتصاد

امنیت سایبری فقط یک موضوع تکنولوژیک نیست؛ بلکه به شکلی عمیق با ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جوامع درهم‌تنیده است.
از منظر اجتماعی، حملات سایبری می‌توانند باعث نشت اطلاعات شخصی میلیون‌ها کاربر شوند. این اطلاعات می‌تواند شامل نام، آدرس، شماره ملی، سوابق پزشکی و حتی داده‌های بانکی باشد. چنین نشت‌هایی اعتماد مردم به پلتفرم‌های دیجیتال را به‌شدت کاهش می‌دهد، موجب ترس و ناامنی روانی می‌شود و فضا را برای گسترش اخبار جعلی، تهدیدات سیاسی یا باج‌گیری سایبری فراهم می‌سازد.
از منظر اقتصادی، آسیب‌های سایبری می‌توانند بسیار پرهزینه باشند. توقف فعالیت‌های کسب‌وکار، از بین رفتن داده‌ها، اخاذی دیجیتال و هزینه‌های قانونی از جمله نتایج مالی مستقیم هستند. به‌عنوان نمونه، در صورت حمله به سیستم‌های بانکی، نه تنها دسترسی مشتریان به حساب‌های خود مختل می‌شود بلکه زنجیره‌های پرداخت، خدمات مالی و اعتماد عمومی نیز به خطر می‌افتد.
مطالعه موردی: حمله باج‌افزاری به شرکت Colonial Pipeline (آمریکا - ۲۰۲۱)
یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های تأثیر امنیت سایبری بر فضای اجتماعی و اقتصادی، در ایالات متحده بود. این شرکت بزرگ‌ترین شبکه انتقال فرآورده‌های نفتی در شرق آمریکا را در اختیار دارد و روزانه حدود ۴۵درصد سوخت منطقه را تأمین می‌کند.
در این حمله، گروه هکری DarkSide با استفاده از یک باج‌افزار (Ransomware) موفق شد سیستم‌های اطلاعاتی این شرکت را قفل کرده و اطلاعات حساس را رمزگذاری کند. در پی آن، شرکت مجبور شد برای جلوگیری از خسارات بیشتر، به مدت چند روز خط لوله را تعطیل کند.
تبعات اجتماعی و اقتصادی این حادثه فوری و گسترده بود:
- صف‌های طولانی در پمپ‌بنزین‌ها در ایالت‌های جنوبی و شرقی؛
- افزایش قیمت بنزین و ایجاد نگرانی روانی در جامعه؛
- دخالت دولت فدرال و اعلام وضعیت اضطراری؛
- و در نهایت، پرداخت مبلغی معادل ۴.۴ میلیون دلار به عنوان باج (بخشی از آن بعدها بازیابی شد).

 وضعیت جهانی امنیت سایبری: آمار و تحلیل

بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی:
- Cybersecurity Ventures پیش‌بینی کرده که خسارات ناشی از جرایم سایبری تا سال ۲۰۲۵ به رقم حیرت‌انگیز ۱۰.۵ تریلیون دلار در سال خواهد رسید.
- بر پایه آمار شرکت IBM Security در گزارش «Cost of a Data Breach 2023»، میانگین هزینه‌ هر نشت داده برای سازمان‌ها حدود ۴.۴۵ میلیون دلار بوده است.
- گزارش Norton LifeLock در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که حدود ۶۸درصد کاربران اینترنتی در سطح جهانی، تجربه نوعی از تهدیدات سایبری (مانند فیشینگ، بدافزار، سرقت رمز عبور یا هویت) را داشته‌اند.
- همچنین، طبق اعلام Statista، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۴ میلیارد رکورد اطلاعاتی در سطح جهانی مورد دست‌درازی سایبری قرار گرفته است.

 پیشنهاداتی برای تقویت امنیت سایبری در ایران

در ایران نیز با افزایش استفاده از خدمات دیجیتال، امنیت سایبری به مسئله‌ای راهبردی تبدیل شده است. مواردی چون حملات به سامانه‌های دولت الکترونیک، نشت اطلاعات کاربران برخی پلتفرم‌ها و تهدید زیرساخت‌های بانکی، نشان‌دهنده‌ ضرورت توجه جدی‌تر به این موضوع است. راهکارهای پیشنهادی عبارت‌اند از:
1. آموزش و افزایش آگاهی عمومی
نخستین و مهم‌ترین قدم، آموزش مردم درباره مخاطرات و روش‌های ساده‌ محافظت از خود در فضای دیجیتال است. بسیاری از حملات، از جمله فیشینگ و سرقت اطلاعات، به‌دلیل سهل‌انگاری کاربر اتفاق می‌افتند.
2. تدوین و اجرای قوانین جامع‌تر
قوانین مرتبط با جرایم سایبری باید همگام با پیشرفت تکنولوژی به‌روزرسانی شوند. لازم است همکاری میان قوه قضائیه، وزارت ارتباطات و سازمان‌های تخصصی برای تدوین دستورالعمل‌ها و سازوکارهای اجرایی تقویت شود.
3. توسعه زیرساخت‌های بومی امنیت
ایجاد راهکارهای بومی برای رمزنگاری، پایش تهدیدات و دفاع دیجیتال به کاهش وابستگی به فناوری خارجی و جلوگیری از نفوذهای احتمالی کمک می‌کند.
4. ایجاد مرکز واکنش سریع به تهدیدات سایبری (CERT)
توسعه‌ تیم‌های پاسخ‌گویی ملی و استانی برای تحلیل و مقابله فوری با حملات، ضروری است. در بسیاری از کشورها، CERT نقشی کلیدی در حفظ ثبات دیجیتال ایفا می‌کند.
5. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان امنیتی
با حمایت مادی و معنوی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های تخصصی در زمینه امنیت، می‌توان ظرفیت بومی را افزایش داده و بازار محصولات امنیت سایبری ایرانی را توسعه داد.

نتیجه‌گیری

امنیت سایبری نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای هر جامعه مدرن محسوب می‌شود. در دنیای دیجیتال امروز، هیچ‌کس از خطرات سایبری مصون نیست. کشورهایی که این تهدید را به‌موقع درک کرده و برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند، موفق شده‌اند از زیرساخت‌های حیاتی خود محافظت کنند و اعتماد شهروندان را حفظ نماینــد.
ایران نیز برای رسیدن به جامعه‌ای ایمن، نیازمند ترکیبی از آموزش، قانون‌گذاری، سرمایه‌گذاری فناورانه و مشارکت بین‌المللی هدفمند است.

انتهای پیام